ngày cựu chiến binh có ai nhớ

 ngày  cựu chiến binh

Tuần tới ngày 11/11 là ngày lễ cựu chiến binh Hoa Kỳ khiến mình nhớ đến mấy người lính Việt Nam Cộng Hoà vì mấy ngày này mình đọc tin tức về thương phế binh khi xưa cắm dùi, mới nghe nhắc đến thân phận của họ sau ngày 30/4/75.

Tại Hoa Kỳ thì mình hay tham dự các lễ họp mặt các cựu chiến binh Việt Nam Cộng Hoà xưa do thân hữu rủ đi gây quỹ. Tuần này đọc tài liệu về thương phế binh Việt Nam Cộng Hoà thì mình không biết các người lính còn lại Việt Nam nghĩ gì về ngày Quân Lực Việt Nam Cộng Hoà, hay như các con thú bị thương tìm một nơi an lành để chữa lành vết thương một đời người. Đọc đâu đó nói có trên 1 triệu quân công cán chính của miền Nam bị đi tù cải tạo. Ông Phạm Văn Đồng trả lời tờ Paris Match, cho rằng có trên 3 triệu người miền Nam bị đưa đi cải tạo. Cho nên cũng không biết ai đúng.

Mình không nghĩ là số người thuộc chế độ cũ, được đi định cư hết tại nước ngoài. Một số sĩ quan ở tù trên 3 năm mới được đi theo diện H.O., nhưng cũng có nhiều người hội điều kiện nhưng lại không đi. Mình có gặp tại Việt Nam mấy người lính Việt Nam Cộng Hoà xưa, nay an phận làm rẩy rồi truyền cơ ngơi lại cho con cháu trên các vùng kinh tế mới khi xưa.

Có lần mình gặp một thượng tá bộ đội bác hồ, ở gần vịnh Hạ Long. Ông ta làm chủ một nhà hàng, kêu khi xưa vào nam đánh cho mỹ cút nguỵ nhào, nay về hưu mở quán lại phải phục vụ du khách, bọn đế quốc mỹ và con cháu nguỵ quân nguỵ quyền như anh, mà phải phục vụ tốt nếu không thì không được tiền boa. Đời quái thật. Nếu biết trước đánh cho mỹ cút rồi lại phải xin mỹ trở lại, bỏ cấm vận, mở công ty bán cóc cola, giày Nike ,..cho có công ăn việc làm cho người Việt , không phải cầm cố nhà cửa đi lao động quốc tế.

Theo mình hiểu thì khi Sàigòn mất thì có độ trên 120,000 người miền nam, cả gia đình được di tản qua mỹ. Đa số là các người có địa vị trong xã hội, làm lớn hay giàu có,… sợ Việt Cộng tắm máu nên bỏ chạy trước qua chiến dịch Operation Frequent Wind. Có nhiều người không muốn đi nhưng lại bị di tản. Như chồng của một chị hàng xóm khi xưa. Anh ta kể là đưa gia đình ông anh ra toà đại sứ Hoa Kỳ, anh ta ôm đứa cháu rồi thiên hạ xô anh ta ra sao lại lọt vào cổng toà đại sứ, đúng lúc đó thuỷ quân lục chiến mỹ đóng cửa cổng, anh ta ra dấu muốn đi ra nhưng lính mỹ không cho, trong khi ngoài cổng thiên hạ gầm thét, muốn vào. Anh ta chỉ biết ôm mặt khóc nhớ vợ con ở nhà. 10 năm sau mới đoàn tụ.

Phần còn lại độ 1 triệu người lính và công chức phải đối mặt với những biến cố lịch sử đầy bi kịch. Họ được chính quyền mới mời đi học tập chính trị để cải tạo tư tưởng từ 10 ngày đến 1 tháng nhưng có người kéo dài đến 17 năm trời.

Hạ sĩ quan thì vài tuần rồi cho về. Ông cụ mình công chức thường nên đi học tập mấy tuần được về sau bị bắt lại lên án 18 năm, ở trại cải tạo mất 15 năm đến khi hết học viên mới được thả ra.

Sĩ quan cấp trung tá trở xuống thì 2-5 năm. Ông cậu mình thì bị 6 năm, anh vợ mình thì 3 năm, đủ điều kiện sau này đi H.O.

Cấp đại tá trở lên thì 10-17 năm như tướng Nguyễn Hữu Có bị tù đến năm 1991. Kinh

Còn cậu ruột của vợ mình đi tập kết, sau 75 về, cho biết là sĩ quan tuỳ viên của võ đại tướng, kêu cháu , gia đình đi vượt biển hết đi. Nên cả dòng họ thay phiên nhau vượt biên, nay xem như đại gia đình đều ở Hoa Kỳ, ngoại trừ gia đình ông cậu. Thật ra phân nữa gia đình ông cậu từ Hà Nội cũng bỏ nước ra đi. Đi du học rồi lấy vợ lấy chồng ở Hoa Kỳ để ở lại luôn.

Vấn đề là sau khi được thả như ông cụ mình thì mỗi tuần phải lên làm việc với công an khu vực, cho biết trong ngày gặp ai này nọ,… lâu lâu con cháu dúi cho chút tiền, mời công an ăn phở, uống cà phê. Tìm kiếm công ăn việc làm cũng khó. Gia đình lính Việt Nam Cộng Hoà bị tịch thu tài sản, đuổi đi kinh tế mới. Gia đình mình suýt bị đuổi đi kinh tế mới nhưng nhờ mấy bà khi xưa gia nhập việt minh với mẹ mình, sau 75 làm lớn đỡ đòn dùm nên vẫn tồn tại tại Đà Lạt. Ngoài ra còn vượt biển mà theo uỷ ban tỵ nạn quốc tế thì chỉ có 50% thuyền đến bờ.

Không biết giấy ra trại của ca sĩ nào đây. Mình nghe kể là giấy ra trại của ông cụ, đề phản động. Lần đầu ông cụ đi xin , làm sổ thông hành, thì đụng ngay tên quản giáo tỏng trại nên không làm được nên phải đời cả năm sau, tên này bị đổi đi đâu mới lên làm sổ thông hành đi mỹ chơi một năm rồi về.

Trong chiến tranh, Việt Nam Cộng Hoà có từ 250,000-315,000 lính tử trận. Mình có viếng nghĩa trang quân đội Biên Hoà, nghe đâu có 16,000 lính được chôn tại đây. Còn lính chết mất tích thì khỏi tìm. Tới đây thấy ớn, vì nhìn mộ bia toàn là lính nhảy dù , chết rất trẻ, 19 hay 20 tuổi. Mình muốn lần sau sẽ đi đến đồi Charlie để thắp hương vì lính hai bên chết tại đây nhiều lắm. Cách đây mấy năm có chương trình tưởng niệm mấy quân nhân nhảy dù bị rớt máy bay. Sau họ tìm được hài cốt và Hoa Kỳ điều đình với Hà Nội được mang hài cốt họ sang Hoa Kỳ. Mình có đi dự buổi lễ hôm đó rất cảm động. Có một chị có chồng chết trong số đó, kêu mình dắt chị ta đi vì lớn tuổi từ bãi đậu xe.

Nghĩa trang quân đội Việt Nam Cộng Hoà tại Biên Hoà

Chính sách lý lịch khiến đa số con cháu thuộc gia đình đi lính hay công chức miền nam không được đi học đại học như mấy người em của mình. Có anh bạn đậu thủ khoa Huế, được giấy tờ cho du học Liên Xô, không có nợ máu nhân dân gì cả, được đưa về Võ Văn Tần học tiếng nga một năm chuẩn bị đi Liên Xô nhưng cuối cùng thì mấy cán bộ lớn từ bắc vào đá đít ra khỏi danh sách để con họ đi, nuôi các hạt mầm giống đỏ. Anh ta phải vượt biển trong khi một thủ khoa miền nam tự tử.

Mình về quê, nói chuyện với mấy chú họ bà con vì chú mình thì bị B52 dập chết trên đường mòn Hochiminh, một ông thì bị tây bắn chết. Có một chú bị thương, thoát chết tại miền Nam, kể tình hình khiến mình thất kinh.

Lâu lâu mình xem chương trình “bạn muốn hẹn hò” thì ngạc nhiên vì có nhiều người tự kêu là quê quán ở Gia Lai, Lâm Đồng, Đắc Nông này nọ mà nói giọng bắc, giọng sơ tán. Đọc tài liệu mới khám phá ra là 1 triệu bộ đội bác hồ vào nam đánh mỹ cút ngụy nhào như chú mình. Sau chiến tranh, họ không phải đối mặt với sự kỳ thị như lính miền Nam, họ được xem là anh hùng nhân dân, và được tái hoà nhập vào đời sống dân sự. Tuy nhiên họ vẫn phải đối mặt với cái chết, cảnh chiến tranh khi xưa như ông chú họ mình kể như muốn khóc. Đại đội chết gần hết, còn vài người. Mấy người con của chú vào Lâm Đồng làm ăn từ bé.

  Sau chiến thắng Mùa Xuân, hầu hết binh sĩ được giải ngũ dần dần và trở về quê nhà ở miền Bắc hoặc được cử vào miền Nam để tham gia “xây dựng chủ nghĩa xã hội”. Nhiều người được phân công vào các hợp tác xã nông nghiệp, công trường xây dựng, hoặc lực lượng công an địa phương. Chính quyền ưu tiên họ với khẩu hiệu “tự nguyện” di cư, nhưng thực tế là một phần của chương trình “kinh tế mới”, khoảng 800.000-1 triệu người (bao gồm dân thường và cựu binh) được đưa từ Bắc vào Nam để khai hoang, trồng lúa, cà phê ở Tây Nguyên và đồng bằng sông Cửu Long. Do đó ngày nay, mình thấy mấy người lên chương trình bạn muốn hẹn hò, nói giọng nam mà khi hỏi bố mẹ thì ai nấy đều nói giọng bắc sơ tán.

Thiếu lương thực, bệnh sốt rét, và xung đột với dân địa phương (nhiều người miền Nam coi họ là “người Bắc xâm lược”). Một cựu binh kể: “Chúng tôi thắng trận nhưng đói meo, phải ăn cả… lá cây.”  Theo hồi ức của cựu binh miền Bắc sau 42 năm (RFA, 2017), nhiều người cảm thấy “triệu người vui, triệu người buồn”. chiến thắng mang lại niềm tự hào, nhưng thực tế là nghèo khó triền miên. Họ nhận trợ cấp nhỏ, ưu tiên việc làm nhà nước, và được tuyên dương. Tuy nhiên, với nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhiều người phải lao động nặng nhọc mà không có kỹ năng dân sự, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp ngầm cao.

Ngoài ra họ tham gia các cuộc chiến mới: Biên giới và Campuchia (1979-1989). Đây là giai đoạn bi kịch nhất đối với thế hệ lính miền Bắc. Sau 1975 chỉ vỏn vẹn 4 năm, họ bị huy động trở lại chiến trường:

Chiến tranh biên giới Việt-Trung (1979): Khoảng 200.000-600.000 lính QĐNDVN được điều động để chống lại cuộc xâm lược của Trung Quốc. Địa hình miền núi phía Bắc phức tạp, với sốt rét và bom đạn, dẫn đến 20.000-60.000 lính Việt Nam thiệt mạng theo ước tính của quốc tế chớ Hà Nội thì không cho biết.   Nhiều cựu binh từ chiến tranh chống Mỹ nay phải cầm súng bảo vệ biên giới quê nhà, với khẩu hiệu “bảo vệ Tổ quốc”.

Ngoài ra lại có vụ anh em thế giới đại đồng choảng nhau. Việt Nam được Khờ Me đỏ giúp trong thời gian chiến tranh với Việt Nam Cộng Hoà, nay lại choảng nhau. Hơn 200.000 lính Việt Nam (chủ yếu từ miền Bắc) được gửi sang để lật đổ Khmer Đỏ và duy trì chính quyền thân Hà Nội. Cuộc chiến kéo dài 10 năm, với địa hình rừng núi, mìn và du kích, gây ra khoảng 25.000-30.000 lính Việt thiệt mạng. Theo Atlantic (2015), nhiều lính miền Bắc coi đây là “cuộc chiến không mong muốn”, nhưng họ vẫn tuân thủ lệnh. 

Đồng chí gái có cô bạn học ở đại học tổng hợp Sàigòn, hô hào tham gia, làm đối tượng đoàn này nọ, đi công trường thuỷ lợi rồi khi được lệnh đi sang Campuchia làm nghĩa vụ quốc tế thì gia đình cho vượt biển và mất xác trên biển. Từ 1975-1989, QĐNDVN mất thêm khoảng 50.000-100.000 lính, chủ yếu từ lực lượng cốt cán miền Bắc. Những người sống sót thường mang thương tật vĩnh viễn, như mất chi hoặc PTSD, nhưng ít được hỗ trợ y tế đầy đủ do kinh tế khó khăn.

Được cái là khoảng 300.000-400.000 thương binh miền Bắc nhận trợ cấp từ Nhà nước, nhưng mức sống thấp, chỉ vài trăm nghìn đồng/tháng vào những năm 1980. Nhiều người sống ở nông thôn, buôn bán nhỏ lẻ sau Đổi Mới (1986). Con cái họ được ưu tiên học hành, nhưng vẫn chịu ảnh hưởng từ nghèo đói hậu chiến.

Vết thương tâm lý: Hồi ký cựu binh thường kể về “giấc mơ chiến tranh” – cô đơn, hối hận vì mất bạn bè. Một bài trên RFA (2017) trích lời cựu binh: “Chiến thắng 1975 là đỉnh cao, nhưng sau đó là những năm tháng dài đằng đẵng của đói nghèo và mất mát.” 

Kỳ thị và hòa hợp: Không bị kỳ thị như lính miền Nam, nhưng một số cựu binh Campuchia bị xã hội xa lánh vì “đi xâm lược”. Trên mạng xã hội, các bài đăng gần đây (2025) vẫn tranh cãi về vai trò của họ, với một số gọi là “anh hùng”, số khác chỉ trích là “nạn nhân của chế độ”. Mình có gặp một anh chàng ở Sàigòn, từng sang Cam Bốt làm nghĩa vụ quốc tế. Không muốn nhắc đến sự việc.

Hầu hết cựu binh miền Bắc nay trên 70-80 tuổi, khoảng 200.000-300.000 người còn sống, sống rải rác ở Hà Nội, các tỉnh miền núi, và một số ở miền Nam. Họ tham gia các hội cựu chiến binh, nhận lương hưu (khoảng 5-10 triệu VND/tháng), và được mời trong các lễ kỷ niệm 30/4. Đổi Mới đã cải thiện cuộc sống, nhưng nhiều người vẫn nghèo, với các chiến dịch tìm hài cốt (hơn 200.000 liệt sĩ chưa tìm thấy) do Nhà nước hỗ trợ.

Họ là biểu tượng của “thống nhất dân tộc”, nhưng các nguồn độc lập (như Al Jazeera, 2025) nhấn mạnh bi kịch cá nhân: “Chiến thắng lớn, nhưng cái giá là cả một thế hệ.”  Nghĩa trang liệt sĩ Bắc Việt Nam được chăm sóc tốt hơn so với Biên Hòa, nhưng vấn đề Agent Orange vẫn ảnh hưởng hàng nghìn gia đình. Hàng ngày, mình đọc tin tức từ các nhóm cựu chiến binh mỹ tại Việt Nam, đa số có nói đến vấn đề thuộc khai quang, ảnh hưởng đến sức khoẻ của họ đến bây giờ. Ảnh hưởng thuốc khai quang là có thật. Có lần Hà Nội đi kiện Hoa Kỳ về thuốc khai quang nhưng bị thất bại vì mướn luật sư không giỏi nên ra toà các chứng nhân nói ú ớ, toà dẹp tiệm luôn.

Số phận của lính miền Bắc sau 1975 là sự pha trộn giữa vinh quang chính trị và bi kịch cá nhân – họ xây dựng đất nước nhưng cũng gánh chịu hậu quả của các cuộc chiến liên miên. Còn lính Việt Nam Cộng Hoà thì miễn bàn còn te tua hơn nữa. Đà Lạt có một anh đi lính 302, tên Ngà thì phải. Nghe kể khi xưa, lúc nào cũng xung phong đi hành quân. Sau 75, không vâng lời ông Dương Văn Minh đầu hàng, thêm vài người lính 302, trốn trong rừng. Sau hết lương thực, bị Việt Cộng bắt nhốt đâu 17 năm. Ra tù, chỉ sống bám với vợ con qua ngày. Hình như anh ta qua đời rồi.

Ngày cựu quân nhân của Hoa Kỳ thường rất cảm động với hình ảnh con cháu thăm viếng mộ cha ông cũng như cựu quân nhân ra trước đài tưởng niệm chiến tranh Việt Nam để đọc tên những đồng đội đã nằm xuống tại chiến trường Việt Nam. Mỗi lần đi dự các buổi gây quỹ cho cựu quân nhân còn tại Việt Nam hay thương phế binh thì mình sợ nhất là giây phút mật niệm, chiến sĩ trận vong, đưa mình về miền ký ức của chiến tranh ngày xưa.

Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn

Vệ nữ Botticelli

Nhớ có lần đi xem triển lãm tranh của hoạ sĩ Botticelli, gốc Firenze khiến mình mê. Khi xưa, chỉ nghe đến Michelangelo, và Leonardo Da Vinci chớ đâu biết Ý Đại Lợi còn có nhiều hoạ sĩ tài danh khác. Có một phụ nữ mà họ gọi là vệ nữ, có khuôn mặt đẹp mê hồn, toả ra những nét ngây thơ của thiếu nữ trước khi về nhà chồng, dữ dằn với chồng sau này. Gương mặt không những chỉ xuất hiện tại Firenze mà còn trong các nhà thờ tại Ý Đại Lợi sau này.

Người phụ nữ này, tên Simonetta Vespucci chết sớm nên chưa bao giờ được nhìn thấy chân dung của mình được vẽ bởi hoạ sĩ Botticelli vì cô ta chết vào năm 22 tuổi, năm 1476. Khi xưa, y tế, y khoa không tiến bộ như ngày nay nên bệnh hoạn sơ sơ cũng có thể đưa đến tử vong. Nghe nói dạo ấy sống trung bình đến 35-45 tuổi là cao.

Khi cô ta còn sống thì nhan sắc được xem là tiêu chuẩn của phụ nữ vùng Firenze, nhưng khi cô ta chết thì nhan sắc của cô ta trở nên bất tử qua cọ sơn của hoạ sĩ Botticelli. Hoạ sĩ này chỉ nhìn thấy cô ta vài lần khi còn sống nhưng ông ta bỏ cả cuộc đời để vẽ khuông mặt của cô ta. Và cuối đời, trước khi qua đời ông ta lại nổi hứng xin được chôn dưới chân cô ta. Có thể đây là một mối tình đơn phương như ông Hoàng Cầm với chị Vinh, lá Diêu Bông của hoạ sĩ Botticelli được vẽ lại khiến 6 thế kỷ sau, người ta vẫn thấy chân dung của bà Vespucci là quá đẹp.

Có người nói là vẽ đẹp của bà ta cũng như bao nhiêu phụ nữ ở Firenze thời đó, mình đến Firenze tất cả là 4 lần nhưng chưa bao giờ thấy một phụ nữ chính hiệu con nai vàng ở vùng này vì số lượng du khách đông hơn người dân sở tại. Các cô phục vụ viên trong khách sạn cũng như tiệm ăn, đa số là người từ vùng miền nam Ý Đại Lợi, lên đây kiếm việc hay di dân ngoại quốc. Nhưng ở Venise thì có thấy một lần một cô tóc vàng, mắt xanh, khác với gái Ý Đại Lợi miền nam rất nhiều. Được kể là người gốc Venezia.

Theo các tài liệu thì nguyên nhân cô Vespucci qua đời là vì bệnh lao phổi nhưng khuôn mặt của cô ta lại gia tăng cấp số nhân, khi viếng thăm bảo tàng viện khắp nơi. Cái chết đã khiến cô ta bất tử, đúng hơn là bà vì lấy chồng rất sớm theo tiêu chuẩn khi xưa. Lấy một người bà con.

Người ý gọi bà ta là La Bella Simonetta. Nàng thơ của hoạ sĩ Botticelli, biểu tượng sắc đẹp của thời Phục Hưng của Ý Đại Lợi. Vấn đề là bà ta không sinh ra tại Firenze, mà tại hải cảng Genoa. Hải cảng thì có nhiều thuỷ thủ ngoai quốc ghé lại, biết đâu trong một đêm trăng hoa nào đó, với một thuỷ thủ từ bắc âu cập bến, mẹ cô ta sinh ra cô ta. Đến tuổi 15 như Juliette trong tuồng Romeo và Juliette, lấy chồng, một người bà con tên Amerigo Vespucci, được đưa về Firenze, như một cô dâu đẹp tuyệt vời vì khi xưa có tóc vàng là quý lắm ở miền Nam Âu châu. 

Gia tộc Medici xem cô ta như một nữ thần, còn Botticelli có cái nhìn về cô ta khác biệt. Có thể đó là tình yêu. Nhưng sự tận tuỳ tôn thờ hoàn toàn thì rất đúng. Ông ta vẽ những bức tranh với khuôn mặt phụ nữ, đều là khuôn mặt của Simonetta. Khiến cho hình ảnh của bà ta trở thành bất tử. Không nghe nói đến bà ta có con hay không. Có tin cho biết bà ta bị đầu độc vì đàn ông Firenze mê bà ta, đủ trò. Ngày nay chúng ta chỉ biết là khuôn mặt của bà ta được Botticelli vẽ trở nên bất tử. Có thể bà ta xấu hơn ngoài đời và được Botticelli với thủ pháp đã biến bà ta trở nên đẹp như huyền thoại, như ngày nay Photoshop hay các ứng dụng đã làm mấy bà đẹp và trẻ như tây. Lâu lâu có bà nào, cô nào gửi tin nhắn xin làm quen khiến mình thất kinh vì hình họ đẹp như AI xuất hiện còn họ toàn tải hình thực tế đang ăn to như lợn. Chán Mớ Đời 

Hôm trước, mình xoá biết bao nhiêu tấm ảnh lượm trên mạng về phụ nữ đẹp khắp thế giới. Sau này mới biết là Ây Ai làm nên Chán Mớ Đời xoá hết. Chỉ còn hình đồng chí gái là đẹp như vợ của Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen.

Mình có mấy tấm ảnh của nhị nguyên Nguyễn Quỳnh, ông ta vẽ chị Bích, vợ anh ta cũng như các khuôn mặt đẹp khác, có một cô người Mỹ tóc vàng mà khi xem mình nhớ đến Botticelli nên phải mua.

Mình mò tài liệu về hoạ sĩ Botticelli thì tên ông ta là Alessandro di Mariano di Vanni Filipepi, nhưng thế gian biết ông ta qua nghệ danh Botticelli. Ông ta sinh ra năm 1445. Simonetta chết năm 1476 ở tuổi 24. Lúc đó ông Botticelli được 31 tuổi, hơn bà ta 7 tuổi. Ông Botticelli sinh ra trong thời Phục Hưng, do gia tộc Medici cầm quyền và nghệ thuật được toả sáng khắp âu châu. Bố ông ta là một thợ nhuộm da thú để làm ví tay này nọ, lúc đó Gucci và Louis Vuitton chưa ra đời. Ông bố hy vọng ông ta sẽ theo nghề cha truyền con nối. Anh của ông ta hay gọi đùa ông ta là Botticello, cái thùng nhỏ và cái tên chết với ông ta sau này như nghệ danh. Có thể hồi bé ông ta to ù nên gọi là thùng tônno nhỏ.

Khởi đầu ông ta học nghề thợ bạc, giúp ông ta tìm tòi để ý đến các chi tiết nhưng một thời gian sau, Chán Mớ Đời nên ông ta đi học nghề vẽ với hoạ sĩ Frank Filippo Lippi. Để giải thích khi xưa, kiến trúc sư hay hoạ sĩ đều có học trò. Chớ không phải như ngày nay, phải vào trường lớp này nọ. Hoạ sĩ danh tiếng thì họ có nhiều người đặt hàng, hoạ sĩ chỉ cần vẽ ý chính rồi kêu học trò, thợ vẽ tiếp tục các chi tiết theo ý của họ. Cho nên có người chỉ làm thợ vẽ suốt đời, nhưng lại có nhiều người có ý tưởng khác nên thay đổi cách sáng tác, màu sắc và ra riêng làm hoạ sĩ. Tương tự như kiến trúc sư.

Ở Firenze, dạo ấy người câm quyền mang tên Lorenzo de’ Medici, Il Magnifico, một người yêu nghệ thuật, và mướn Botticelli vẽ tranh cho ông, các gia đình quyền quý. Khi xưa không có điện thoại thông minh để tự sướng nên các gia đình giàu có muốn tự sướng thì mướn hoạ sĩ vẽ chân dung với nụ cười toả nắng để tổ chức tiệc tùng mời bạn bè đến chiêm ngưỡng. Nuôi các nghệ nhân thời đó. Dòng họ Medici mướn ông, giúp ông ta có cơm ăn áo mặc nhưng họ còn giúp ông ta một cách khác là cho ông ta Nàng Thơ (muse). Ông ta thấy bà Simonetta Vespucci là đầu tiên trong triều đình của gia tộc Medici và mê mẫn với khuôn mặt.

Khuôn mặt với làn tóc vàng mà Firenze gọi bà ta La Sans Pareille, nhưng đối với Botticelli bà ta là bất tử. Khuôn mặt bà ta là sự định nghĩa của Botticelli về sắc đẹp nghệ thuật nên khi gặp bà ta ông ta đã thần tượng hoá khuôn mặt, và vẽ tất cả các bức hoạ danh tiếng với khuôn mặt của bà ta. Ông ta vẽ bà ta hoài thậm chí khi bà ta đã qua đời. Ông ta nhớ đến từ sóng mũi, ánh mắt,… tranh của ông ta khác hẳn với các hoạ sĩ đương thời. Ông ta vẽ để nói lên mùa xuân hy vọng, tình yêu và thần thoại hoá khuôn mặt người phụ nữ. 

Firenze yêu thích tác phẩm của ông ta nhưng vật đổi sao dời. Firenze xuất hiện một nhà truyền giáo cổ lổ xỉ tên Girolamo Savonarola, ông ta chỉ trích nghệ thuật như các jihadist hổi giáo ngày nay. Ông thần này chống tất cả những gì gia tộc Medici tôn sùng cho rằng là văn hoá đội trụy, phản chúa. Thế là Firenze vâng lời như sau 75, họ đốt sách tiêu diệt văn hoá đồi trụy của miền nam. Người dân Firenze tàn phá, tiêu huỷ các tác phẩm, chống lại ý chí yêu nghệ thuật của gia tộc Medici mở đường cho thời đại Phục Hưng.

Các nghệ nhân lo sợ, tiêu huỷ các sách vỡ, tác phẩm của mình. Và Firenze không còn yêu thích nghệ thuật nữa và trở lại thời trung cổ. Ai mà có tư tưởng không giống ai sẽ bị quy chụp phản động, phản chúa, bỏ tù hay cho lên dàn hoả như ôgn Galileo. 

Xin nhắc lại, thời phục Hưng được sinh sôi nảy nở vì đế chế Ottoman đánh chiếm Hy Lạp và cai quản trên 400 năm. Các trí thức Hy Lạp mới bỏ chạy qua Ý Đại Lợi và được gia tộc Medici trọng dụng giúp các nghệ nhân, trí thức vùng này cò cựa với các trí thức nghệ nhân của Hy Lạp nên tạo ra phòng trào Phục Hưng tại âu châu. Trước đó là thời trung cổ, với nhà thờ kềm kẹp tư tưởng nên chả có gì thay đổi cả. Đầu thế kỷ 20, có rất nhiều trí thức và nghệ nhân từ âu châu chạy giặc qua Hoa Kỳ, giúp đất nước này phát triển nhanh về nghệ thuật cũng như khoa học. Một quốc gia không thể phát triển nếu không cải cách hệ thống tư tưởng. Chấp nhận cái mới thay vì cứ lấy cái bình cũ ra để đổ nước giếng ao làng vào rồi kêu đổi mới.

Sau này thế giới bắt đầu tìm lại các nghệ nhân như Michelangelo, Leonardo da Vinci, Raphael và tên Botticelli mờ nhạt. Ông ta qua đời năm 1510, quên lãng trong lịch sử nhân loại. Ông ta chỉ xin được chôn dưới chân một của bà Simonetta. Như trường hợp ông HUgh Hefner, chủ tạp chí Playboy, mua đất ở nghĩa trang ngay cạnh mộ của nữ tài tử Marilyn MOnroe. Khi chết được nằm cạnh cô đào đã khiến ông ta nổi tiếng và giàu có.

Cái đẹp không bao giờ chết, sau bao nhiêu thế kỷ tên tuổi của ông ta trở lại. Mình đi xem triển lãm về tranh của ông ta ở Palais de la Découverte khi xưa năm thứ 4 thì phải vì đi với Valerie. Ngày nay người ta xưng tụng ông ta như bậc thầy, này nọ. Đợi đến một thời nào đó, thiên hạ lại nổi lên chửi bới kêu văn hoá đồi trụy, lại dìm tên tuổi ông ta xuống.

Như ngày nay, nghe kể thiên hạ đi tìm sách báo của miền Nam trước 75 để đọc và dân miền bắc không hát nhạc đỏ nữa mà chỉ nghe Bolero khắp nẻo đường Việt Nam. Như ông Hoài Thanh, một phê bình gia văn học nổi tiếng, mình có đọc 2 cuốn sách của ông ta. Trong một chuyến vào miền nam, ông ta kêu: “bọn ngụy, cơ bản là xấu nhưng sao chúng lại sáng tác được các tác phẩm hay như vậy”. Chán Mớ Đời 

Ai buồn đời thì đọc thêm và xem tranh của ông ta theo đường dẫn

https://en.wikipedia.org/wiki/Sandro_Botticelli

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Phi trường Cam Ly

 Mình có nhận vài tấm ảnh của vài người lính Mỹ đóng quân hay làm việc tại phi trường Cam Ly gửi. Một ông thì mình không biết ông ta làm gì, nghe kể làm bảo vệ lính mỹ tại phi trường. Chỉ đoán là cố vấn lực lượng đặc biệt vì có lần nói đến vị chỉ huy người đã kể vụ Mậu Thân khi ông ta ở khách Mộng Đẹp trong thời gian Mậu Thân và chứng kiến cảnh chiếc xe jeep của mấy ông tá Việt Nam Cộng Hoà đi học tham mưu, buồn đời lấy xe Jeep ra phố ăn phở bị Việt Cộng chiếm đóng Hoà Bình bắn B40 cháy trong đó có bố một chị bạn học Yersin xưa sống sót người mà ông Mỹ thấy vụ kể ông bố bò tránh đạn xuống cầu thang chợ Đà Lạt. Và ông ta bắn chết một Việt Cộng cũng đang tìm cách bắn ông ta khi phát hiện ông ta đứng trên sân thượng của khách sạn để quan sát. Ông ta cho biết có liên lạc với cấp trên và được lệnh không can thiệp nếu không bị tấn công. Mình có email cho ông ta nhưng không nhận được trả lời. Hình như ông ta có liên lạc qua Facebook thôi nên mình không dám hỏi thêm chi tiết.

Còn ông kia gửi cho mình nhiều tấm ảnh thì làm việc tại phi trường Cam Ly, lo chuyển rau cải cho quân đội Mỹ sau khi thu mua rau cải của chủ vườn ở Đà Lạt. Nhiệm vụ là bỏ rau vào trong các con thùng to, rồi bỏ lên máy bay C-130 để họ chở đi phân phối các nơi cho lính mỹ. Trước Mậu Thân thì người Mỹ mua rau cải rồi đem ra nhà ga chở xuống Phan Rang và từ đó được phân phối khác miền nam qua phi trường ở Phan Rang. Sau mấy ông Việt Cộng chơi ngang, buồn đời phá đường rầy vì nói sau này sẽ bán lạc xoong cho Thuỵ Sĩ kiếm được tiền, làm giàu như chú Hoả. Chỉ xài đồ Trung Cộng và Liên Xô thôi.

Mình chưa bao giờ vô phi trường Cam Ly cả vì phi trường quân sự. Mình có nghe một phi công, em của tướng Ngô Dzu kể là phi trường này rất khó đáp. Khi ông ta đáp C130 xuống lần đầu tiên là muốn tè trong quần.

Không biết Việt Cộng khi xưa có đánh chiếm hay không nhưng sao không thấy pháo kích. Chắc khi Mỹ rút quân thì phi trường này chắc ít hoạt động. Đúng hơn hết xăng để bay vì xăng dầu lên như điên thêm mỹ cúp viện trợ. Đà Lạt khi xưa ít bị Việt Cộng pháo kích, có lẻ đồi núi nhiều khó canh toạ độ. Có lần họ pháo kích đâu trúng ở gần bến xe đồ Đà Lạt, ở gần cầu Ông Đạo. Tỉnh trưởng Tuyên Đức kêu đại đội 302, vào núi Với bắn vài Việt Cộng, đem xác về bỏ ở chỗ bị pháo kích để trấn an người dân thị xã. Chớ các nơi khác như Cai Lậy, giờ ra chơi, Việt Cộng pháo kích ngay trường tiểu học khiến nhiều học sinh chết. 

Nhìn từ trên không, thấy phi đạo và đài không lưu.

Đài không lưu, có mấy lô cốt phía trước

Đài không lưu cũng sơ sài được xây dựng từ thời Pháp.

Đặc biệt tại đây có tiệm ăn mà ông mỹ làm trong phi trường nói là lính mỹ thời đó gọi Howard Johnson một loại chuỗi nhà hàng phổ thông tại Hoa Kỳ khi xưa.

Đây là chiếc xe Jeep mà mình đọc bài tường trình của ông mỹ làm cố vấn quân đội kể. Lúc đầu, có thằng bé đạp xe đạp chạy lên từ bờ hồ, Việt Cộng kêu thằng bé ngừng lại, bắt ngồi đó. Thằng bé bò lại chiếc xe đạp thì bị bắn. Đau quá nên nó rên nên Việt Cộng núp trên khu Hoà Bình bắn chết luôn. Mấy ông ta đi học tham mưu, được ông Trung Tấn Càng, cho phép ra phố ăn phở thấy thằng bé nằm chết như mơ bên cạnh chiếc xe đạp nên dừng lại xem xét thì bị Việt Cộng bắn nguyên một trái B 40. Mình đoán là bố chị bạn là người nhảy xuống xe Jeep để xem xét thằng bé bị bắn chết. Nên sống sót còn 3 ông kia ngồi trên xe bị chết tại chỗ. Mấy năm tước về Việt Nam, đi ăn cơm với mấy người học chung Yersin khi xưa thì một chị bạn lại nói bài ông viết về chiếc xe Jeep. Người sống sót là bố tôi đấy. Ai buồn đời thì tìm trên bờ lốc, mình có kể về Mậu Thân

Chỗ ông ta làm việc là cuối phi trường, bên trái là nhà hàng thiết kế theo nhà sàn

Máy bay đậu rồi họ chở rau cải bỏ phía sau đuôi máy bay

Chỗ ông ta và đồng đội làm việc, cân, đóng thùng rau cải

Toàn xe nhà binh

Mái tôn được viết Cam Ly để máy bay nhìn từ xa

Nhìn từ phi đạo

Chắc văn phòng của người Việt 

Mình đoán trước đài không lưu là các lô cốt

Ông ta có gửi căn nhà ông ta thuê ở với mấy đồng đội tại Đà Lạt. Mình thấy quen nhưng không nhớ ở đâu, ông ta kêu phía bắc của hồ Xuân Hương nên đoán là đường Đinh Tiên Hoàng. Ai nhớ thì xin chỉ giúp. Thấy lan can được chất bao cát để khỏi ăn B 40 của Việt Cộng.

Hình chụp mấy chị ô sin làm việc nấu ăn giặt quần áo cho họ.

Hình này ông ta gửi kêu là có thấy mấy cô học sinh nên đoán là dân Couvent des oiseaux chạy ra đây chơi, thác Cam Ly

 Mình không nhớ căn nhà nhỏ này. Chỉ nhớ thác Cam Ly thối. Có mấy cặp tình nhân đến đây, đem sơn của hãng Bạch Tuyết, vẽ 2 trái tim và một mũi tên xuyên qua hai quả tim, và viết tên họ lên tảng đá rồi nắm tay nhau, hẹn mối tình sông liền sông thác liền thác, đời đời bền vững, không có gì lay chuyển như tiệm sơn Bạch Tuyết. Ai ngờ 75 đến, tiệm sơn này đóng cửa luôn ở Ba Son.

Ông ta có gửi hình nhà ông Quang, một nhà thầu rau cải bán cho quân đội mỹ khá nổi tiếng Đà Lạt.

Mình nhớ sau Mậu Thân, có lần lính Biệt Động Quân bị Việt Cộng phục kích trong núi Cam Ly. Chết đâu 25 người, xác đem về Nhà Xác ở nhà thương Phương Lan. Vợ con hay mẹ lên nhận xác khóc như mưa ngâu. Tối đi ngang thấy đèn cầy trong nhà xác rồi tiếng khóc nghe bi ai, nay viết lại vẫn còn nghe bên tai. Lý do mình nhớ là dạo đó có người em trai bị bệnh, nằm bệnh viện Nhi Đồng. Tối mình phải lên ngủ canh em, nên tối sau ăn cơm là phải bận áo mưa đi lên đường Calmette, đi ngang nhà xác. Sợ té đái luôn.

Nghe kể là Việt Cộng về trên Cam Ly đào hố hầm gì đó, tình báo mình lên khu đó làm củi về báo cáo. Thế là cho lính lên theo bài bản, sách vở nhưng chả thấy Việt Cộng đâu cả, rút hết. Thế là phe ta đi về. Rồi tuần sau lại nghe báo cáo thế phe ta chở nhau lên theo bài vở. Việt Cộng rút hết. Tuần sau, tình báo, có thể hai mang, lính mình ỷ y nghĩ chắc nghe tiếng Biệt Động Quân, nêu bỏ chạy như hai lần trước nên không chuẩn bị, ca hát vang trời thì bị phục kích. Phi cơ phải tới giải vây. Chết 25 mạng. Xem như phục thù được vụ Mậu Thân bị bắn chết 25 người khi tấn công tiểu khu, máy bay trực thăng bắn chạy vô nhà thờ Tin Lành, mỹ chả sợ chúa gì cả, bắn luôn, nát cái nhà thờ.

Mình chưa hỏi ông ta nên chưa tải hình của ông lên đây. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn